به گزارش پول نیوز ، سالهاست در دوگانگی جنگ و صلح گیر کرده ایم. در حالی که از مذاکره سخن می گوییم، مفهوم مذاکره را درک نکرده ایم و اصرار داریم مذاکره جاده یک طرفه ای است که فقط باید خواسته های ما تامین شود و حرف ما به کرسی بنشیند، در حالی که اصل ماجرا در یک مذاکره معقول، رویکرد برد – برد است و در حالی که باید به خواسته خودمان برسیم، باید خواسته های منطقی طرف مقابل را نیز در نظر بگیریم.
اگر نتوانسته ایم در مذاکره به دستاورد مثبت و موثری دست یابیم، یعنی مفهوم مذاکره و روش سرمیز نشستن را درک نکرده ایم، به ویژه آنکه طرف مقابل، خشک‌سر و زیاده خواه است. بخاطر داریم که به صورت هفتگی پای میز مذاکره حضور می یافتیم و زمزمه پیشرفت مذاکرات و دستیابی به توافق با جدیت مطرح می شد که طرف مقابل حمله نظامی را در پیش گرفت و نشان داد که هر لحظه می تواند زیر میز بزند.
اما مذاکرات و تحریم ها بر رویکردی اصرار دارد که در باور ما نمی گنجد و بر جلوگیری از حقی مسلم تاکید می کند. ما بدنبال انرژی هسته ای هستیم تا منافع صلح آمیز همچون تولید انرژی، دارودرمانی و مواردی از این دست را داشته باشیم و بارها تاکید کرده ایم که از جنگ، کشتار مردم و بمب اتم گریزان هستیم، اما طرف مقابل اصرار می کند که بدنبال جلوگیری از تولید بمب اتم از سوی ایران است. بی شک راهکار اثبات حقانیت کشورمان، مذاکره و ارایه مستندات است.
در نتیجه نبود مفاهمه متقابل، طرفین راهکارهای متفاوتی را در پیش می گیرند که بارزترین نمونه آن را در مصوبه مجلس شورای اسلامی ایران و مکانیسم ماشه (اسنپ بک) گروه 1+5 شاهد بودیم. در شرایطی که طرف مذاکره ایران، آمریکا بود و اروپا هیچ نقشی در مذاکرات نداشت، حمله نظامی اسراییل و آمریکا به ایران اتفاق افتاد و ایران با قاطعیت اعلام کرد بنای مذاکره با آمریکایی ها بدلیل پیمان شکنی را ندارد. در نتیجه گروه1+5 که با خروج آمریکا به 1+4 کاهش یافته، وارد معرکه شد و گفت‌وگوهای ایران با ۳ کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس شروع شد.
البته داستان روسیه و چین با سه کشور اروپایی متفاوت است. این دو کشور از یک سو با آمریکا در تقابل و چالش هستند و از سوی دیگر منافع بسیاری از ایران بدست می آورند. هر چند معلوم نیست تقابل چین و روسیه با آمریکا تا چه زمان ادامه خواهد یافت و مشخص نیست در صورت بهبود روابط بین این سه کشور، آیا روسیه و چین همچنان ایران را به آمریکا ترجیح خواهند داد.
اینکه مذاکرات تا چه اندازه پیشرفت داشته و مقصر اصلی کیست، یک طرف ماجراست اما فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» و تحریم های تعریف شده در آن را در پی داشت. نکته مهم اینجاست که با موضع گیری های سه کشور اروپایی که به نظر می رسد از سوی آمریکا تحت فشار هستند و نتیجه بخش نبودن مذاکرات در راستای احیای برجام، اظهارنظرهای دوگانه و متضادی در خصوص مکانیسم ماشه مطرح شد. عده ای معتقد بوده و هستند که تحریم های مکانیسم ماشه چیزی بیش از تحریم های قبل نیست و عده دیگر عقیده دارند این تحریم ها تاثیرگذاری خاص خودش را برجای خواهد گذاشت.
برای آنکه بدانیم حق با کدام است یا هرکدام تا چه اندازه درست می گویند، باید درک درستی از مکانیسم ماشه داشته باشیم. مکانیسم ماشه سازوکاری در برجام است که به کشورهای عضو (انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) اجازه می‌دهد در صورت ادعای نقض تعهدات ایران، تحریمهای سازمان ملل را به‌طور خودکار بازگردانند. این تحریم ها شامل محدودیت سفر، مسدود شدن دارایی‌های برخی افراد، نهادها و شرکت‌ها، اجازۀ بازرسی محموله‌های مرتبط با ایران و ممنوعیت تجارت تسلیحاتی ایران است، وضعیتی که هم اکنون نیز اتفاق افتاده و به صورت مستمر شاهد افزایش میزان تحریم ها هستیم.
اگرچه تحریم نفتی و بانکی در این قطعنامه‌ها تعریف نشده، اما در واقع مشکلات فروش نفت برای ایران بدلیل تحریمهای آمریکا، به قوت خودش باقی است و اگر نفت می فروشیم، بدلیل قیمت بسیار پایین نسبت به قیمت جهانی است که باعث جذابیت برای چین و هند شده و ریسک پذیری آنها را بالا برده است. در مورد تحریم های بانکی نیز به اندازه کافی مشکل داریم و دهها میلیارد دلار پول ایران که در بانکهای جهانی بلوکه شده، بیانگر این واقعیت تاسف آور است.
نکته ای که به تیره شدن روابط ایران و آژانس انرژی اتمی منجر شد، رفتار سوال برانگیز رافایل گروسی و بازرسان آژانس بود که در قالب ستون پنجم، به آمریکا و اسراییل خدمت کردند. هر چند گروسی بارها تاکید کرد چنین رفتاری نداشته است. البته ایران نیز برای فشار بر سه کشور اروپایی، تهدیدهایی همچون خروج از NPT، اخراج بازرسان آژانس و جلوگیری از شفافیت را در دستور کار قرار داد.
از آنجا که ایران با تمام توان بدنبال از بین بردن تنش ها و دستیابی به رفتاری مسالمت آمیز است، در جدیدترین اقدام، وارد مذاکره با گروسی شد و در قالب توافقی جدید، اجازه بازرسی از تاسیسات هسته ای به منظور اثبات حسن نیت را صادر کرد تا نشان دهد همچون گذشته، برنامه ای برای تولید بمب اتمی ندارد. البته ایران این شرط را نیز گذاشت که اگر مکانیسم ماشه فعال شود، همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را متوقف خواهد کرد.
ایران با حسن نیتی که دارد، امیدوار است مکانیسم ماشه اجرایی نشود، زیرا نگران برهم خوردن برخی معادلات سیاسی، اقتصادی یا نظامی در منطقه است، رویکردی که هیچ نفعی برای منطقه و جهان ندارد و فقط می تواند کارخانه های اسلحه سازی اروپا و آمریکا را فعال تر کند.
نکته ای که ایران باید با حساسیت بیشتری به آن وارد شود، فشارهای روانی ناشی از فعال شدن مکانیسم ماشه است. در حالی که هنوز اتفاق خاصی نیفتاده، شاهد بالا رفتن بی حساب و کتاب قیمت دلار هستیم و به تبع آن دیگر کالاها را تحت تاثیر قرار داده است. اکنون نه تنها شاهد افزایش قیمت طلا و خودرو هستیم، بلکه کالاهای اساسی را نیز تحت تاثیر قرار داده و بعد از مدتها، بازار احتکار و بحران آفرینی داغتر شده، وضعیتی که ساختار اقتصادی و بنیادی ایران را تهدید می کند.
بنابر این لازم است قبل از تصمیمات احساسی در مجلس شورای اسلامی، تبعات آن با دقت سنجیده شود و بدانیم که در چه عرصه ای پا می گذاریم. باید بدانیم گلوله تا وقتی در خشاب یا لوله تفنک است، تهدید محسوب می شود، اما به محض آنکه شلیک شد، هیچ ارزشی ندارد.
دکتر انوشیروان راستگوی کلشتری / دکترای علوم سیاسی گرایش روابط بین الملل
آژانس خلاقیت کوانتا