قرض الحسنه؛ حکم شرعی یا توقعی بیهوده

از لحظه ای که انقلاب پیروز شد، گمان و باور ملی بر حرکت تمامی بخشهای کشور روی ریل احکام اسلامی بود. اگرچه این یک انتظار درست پس از شکل گیری انقلاب اسلامی بود، اما در عمل اشکال مهربان اسلام هرگز به منصه ظهور نرسید و آنچه مردم به واقع لمس کردند و دیدند، رفتارهایی بود که 180 درجه با احکام اسلام تفاوت داشت.

قصد اینکه گفتارها، رفتارها و کردارها را در تمامی زمینه ها نقد و بررسی کنیم، نداریم زیرا در این مقوله نمی گنجد، اما به واسطه سالروز احسان و نیکوکاری و ترویج فرهنگ قرض الحسنه، می توان به نقد شرایط اقتصادی کشور از نگاه قرض الحسنه پرداخت.

اگرچه به ظاهر احسان و نیکوکاری سنخیتی با قرض الحسنه ندارد، اما در واقع ارتباط بسیار نزدیک و تاثیرگذاری با یکدیگر دارند. آنهایی که اندیشه احسان و نیکوکاری را دنبال می کنند به ابزارهای گوناگونی نیاز دارند که یکی از آنها می تواند قرض الحسنه باشد. ساختن مدرسه و درمانگاه، رفتن به شیرخوارگاهها و یتیم خانه ها و تامین نیازهای کودکان بی سرپرست، دستگیری از زنان سرپرست خانوار، کمک به بیماران صعب العلاج و تامین بخشی از هزینه های درمانی آنها و بسیاری موارد دیگر می تواند در قالب احسان و نیکوکاری تعریف شود، اما قرض الحسنه نیز ابزار مهمی است.

تورم و گرانی بیداد می کند، در حالی که کارگران و بازنشسته بسیاری با حقوق ناچیزی که دریافت می کنند، هرگز نمی توانند پاسخگوی هزینه های زندگی باشند. این افراد بسیار آبرومند هستند و با مناعت طبع بلندی که دارند، هرگز حاضر به دریافت صدقه یا کمک های بلاعوض نمی شوند. اینها دوست ندارند دست نیاز به سوی همنوعشان دراز کنند اما به سنت زیبای قرض الحسنه اعتقاد دارند و معتقد هستند می توان قرض داد و قرض گرفت و به موقع آن را باز پرداخت کرد. این افراد اعتقادی به دادن سود و بهره ندارند و در هر صورت آن را مصداق بارز ربا می دانند، خواه از دوستان یا بستگان بگیرند، خواه به سراغ نزول خواران قهار بازار بروند یا تسهیلات بانکی دریافت کنند.

با وجود آنکه از همان ابتدای انقلاب، حساب قرض الحسنه در بانکها فعال شد، اما در عمل اتفاق مبارکی رخ نداد. انتظار عموم بر این بود که افراد حساب قرض الحسنه باز می کنند و پولهایشان را در این حساب ها می گذارند تا اگر روزی به تسهیلات نیاز داشتند، بتوانند بدون بهره تسهیلات بگیرند و تا زمانی که نیاز ندارند، سرمایه هایشان را که در حسابهای قرض الحسنه به امانت سپرده اند، به نیازمندان به صورت قرض الحسنه و بدون سود پرداخت شود که هرگز این اتفاق صورت نگرفت. تنها کاری که بانکها انجام دادند، برگزاری قرعه کشی برای دارندگان حساب های قرض الحسنه بود و هرگز آماری در خصوص پولهایی که در حساب قرض الحسنه سپرده اند، ارایه نشد.

نارضایتی مردم از سودهای کلان تسهیلات و ناکارآمدی حسابهای قرض الحسنه، باعث شد تا بانک تخصصی قرض الحسنه مهر ایران تاسیس شود. این بانک با سرمایه اولین 10 بانک تاسیس شد اما در مدت کوتاهی توانست همپای بانکهای دیگر حرکت کند و روند رو به رشد این بانک حکایت از آن دارد که بزودی بانک قرض الحسنه مهر ایران تمامی رقبا را پشت سر می گذارد.

بانک قرض‌الحسنه مهر ایران در سال 1386 با هدف ترویج سنت قرض‌الحسنه و کمک به مردم و کسب و کارهای خرد شکل گرفت و تا سال 1397 مجوز فعالیت آن به صورت سالانه تمدید می‌شد، اما بدلیل استقبال چشمگیر مردم، در سال 1397 مجوز فعالیت بانک به صورت نامحدود از سوی بانک مرکزی صادر شد. سرمایه بانک بتازگی به 15 همت افزایش یافت که از منظر سرمایه در رتبه 14 شبکه بانکی قرار دارد و بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته، سرمایه بانک در 2 سال آینده به 20 همت افزایش خواهد یافت. در حالی که سرمایه اصلی بانکها از سپرده گذاری تامین می شود، در مدت 17 سال مشتریان بانک به حدود 20 میلیون رسیده و سیاست گذاری بانک بر افزایش مشتریان به 40 میلیون در سه سال آینده است. این بانک رتبه پنجم شاخص منابع را در شبکه بانکی دارد و با این سرمایه حدود 3 میلیون 727هزار وام تا آذر امسال به متقاضیان پرداخت شده که سرانه تسهیلات به 75 میلیون تومان رسیده است.

در حالی که بانکها دلیل اصلی گریز از قرض الحسنه را زیان ناشی از این رویکرد می دانند، بانک قرض‌الحسنه مهر ایران سومین بانک سودآور کشور است. جالب اینکه 46 درصد درآمدهای بانک از محل کارمزد با نرخ 4 درصد است و بانک بر حذف کارمزد و دریافت مزد خدمت اصرار دارد که می تواند کارمزد 4 درصدی را نیز کاهش دهد.

متاسفانه در شرایط امروز قرض الحسنه هیچ جایگاهی در بین مردم ندارد. شرایط اقتصادی به اندازه ای نامناسب است که رابطه خونی برادری، خواهری، پدری، مادری، فرزندی یا بستگان دیگر به پایین ترین سطح ممکن کاهش یافته و اگر بستگان درجه یک نیز نیاز به پول برای درمان یا آغاز فعالیت اقتصادی داشته باشند، روی بستگان درجه یک نیز نمی توانند حساب باز کنند. بنابر این انتظار کارگر از کارفرما یا همکار به هیچ عنوان مطرح نیست.

در این شرایط فاتحه کمک به همنوع خوانده شده و تنها محلی که برای کمک از نوع قرض الحسنه باقی می ماند، بانک قرض الحسنه مهر ایران است. وضعیت موجود حکم می کند به جای آنکه روی بستگان، دوستان و همکاران حساب باز کنیم و از آنها توقع داشته باشیم، در بانک قرض الحسنه مهر ایران حساب باز کنیم و از این بانک توقع داشته باشیم.