ظرفيت بالای روغن كشی و وابستگی به واردات دانه های روغنی

به گزارش پول نیوز، پول نیوز_ فائزه کیائی; امروزه دانه های روغنی در بين محصولات زراعي اهميت خاصي دارد و پس از غلات دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهد. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی ازاسیدهای چرب،حاوی مقداری پروتئین نیز هستند و در واقع محصول حاصل از دانه های روغنی بالاترین میزان کالری را در میان موادغذایی داراست . روغن نباتی توليد شده به طور عمده از محصولاتی نظیر سويا، آفتابگردان، پالم پنبه دانه، بادام زمينی و كلزا به دست می آيد.

در حال حاضر، سطح زيركشت محصولات دانه هاي روغني در جهان بيش از 180 ميليون هكتار است و بیشترین سطح زیر کشت دانه های روغنی به سویا اختصاص دارد. همچنین کشورهای آمریکا ،برزیل و آرژانتین از جمله بزرگترین تولیدکننده های سویا در جهان به شمارمی روند و همچنین دو کشور آسیایی مالزی و اندونزی هم بزرگترین تولید کننده های روغن پالم در جهان محسوب می شوند. در ضمن کشورهای چین و هند نیز به عنوان بزرگترین خریداران و مصرف کنندگان روغن نباتی در جهان به شمار می روند.

بر اساس آمارها ، در سال 2008-2007 میلادی بیش از 218 میلیون تن دانه روغنی سویا در جهان تولید شد که کشورهای آمریکا و برزیل به ترتیب با تولید 70 و 61 میلیون تن بالاترین حجم تولید سویا را به تنها خود اختصاص دادند. سهم کشور ما از میزان تولید جهانی سویا تنها 150 هزار تن بوده و در این میان ایران با واردات حدود یک میلیون تن دانه روغنی سویا ،حدود 3/1 درصد از کل واردات این محصولات را به خود اختصاص داد.

به طور کلی صنعت روغن کشی و روغن نباتی در اغلب کشورهای جهان جزو صنایع راهبردی محسوب می شود. در ایران با وجود اراضی قابل کشت وسیع و زمینه های نسبتا مساعدی که در خصوص کشت دانه های روغنی وجود دارد،اما متاسفانه هنوز بیش از 80 درصد از روغن مورد نیاز از خارج وارد می شود. بنابراین به نظر می رسد که باید برنامه های توسعه ای کشت و فرآوری دانه های روغنی با شتاب بیش تری دنبال شود تا از نظر تامین روغن مورد نیاز به مرز خوداتکایی برسیم.

ظرفيت 3 ميليون تن روغن كشی در کشور

می توان گفت که منابع تأمين روغن در ايران به طور عمده از طريق واردات روغن خام و استخراج روغن از دانه های روغنی وارداتی یا توليد داخل است. به طور کلی، عمده منابع داخلی توليد روغن نباتی شامل پنبه دانه، سويا، آفتابگردان و گلرنگ بوده و در سال های اخير نيز كلزا به آنها اضافه شده است. البته در کشور ما، توليد روغن نباتی به چند دهه قبل باز می گردد. در واقع توليد روغن نباتی در سال 1340 حدود 38 هزار تن بود كه با 12 هزار تن روغن وارداتی نياز كشور تامين مي شد و به عبارتي 76 درصد خودكفايي در اين زمينه وجود داشت.

اما مصرف سرانه روغن از 5/2 كيلوگرم در سال 1340 با احتساب 20 ميليون نفر جمعيت، هم اکنون به 3/16 كيلوگرم با توجه به جمعیت بیش از 70 میلیون نفر رسيده است. فقدان افزايش توليد روغن داخلي متناسب با رشد جمعيت موجب كاهش درصد سهم خودكفايی كشور شده به گونه ای كه ميزان مصرف روغن نباتی از 50 هزار تن در سال 1340 به بيش از یک میلیون و 400 هزار تن افزايش يافته و واردات روغن نيز به بيش از يك ميليون تن رسيده است. به اين ترتيب با وجود اهميتی كه توليدات داخلی روغن، از نقطه نظر كشاورزي، صنعتي ، بازرگاني و امنيت غذايي دارد، متاسفانه تاکنون اكثر تلاش ها معطوف به تامين روغن از طريق واردات بوده و اقدام چاره ساز و موثری در زمينه حمايت از توليدات داخلی انجام نشده است.

خوشبختانه در سال های اخیر با توجه به تلاش های انجام شده در زمینه فرهنگ سازی محصولات سالم ، میزان مصرف روغن های مایع از 5 درصد به بیش از 40 درصد افزایش یافته است. در ضمن، برخی از تولید کننده های این صنعت ، اقدام های موثری را در راستای کاهش اسیدهای چرب ترانس به عمل آورده اند که اگرچه هنوز کافی نیست، اما می تواند نوید بخش حرکت های گسترده تری درآینده باشد. به هر حال مسوولان وزارت بهداشت امیدوارند تا در آینده ای نزدیک میزان مصرف روغن های مایع در کشور به 90 درصد برسد. اکنون نیز از توزیع روغن هایی با اسید چرب ترانس بالا جلوگیری به عمل می آید .

البته امروزه قابلیت های صنعت روغن كشي و روغن نباتي در عرصه اقتصاد كشور، بر هیچ کس پوشيده نيست. ظرفيت سالانه بالغ بر 3 ميليون تن روغن كشی از دانه های روغنی و 2 ميليون تن تصفيه روغن را می توان از قابلیت های مهم این صنایع ذکر کرد. اما این ظرفیت با توجه به تولید بیش از 500 هزار تن دانه های روغنی ، نشاندهنده فاصله زیاد میان بخش تولید و صنعت است.

در همین حال، گردش مالی سالانه اين صنعت و ميزان اشتغال مستقيم و غير مستقيمي كه به واسطه عملكرد اين صنعت در كشور ايجاد شده، رقم قابل ملاحظه ای را در اقتصاد كشور به خود اختصاص داده است. نزديك به یک ميليارد دلار واردات روغن خام، دانه های روغنی و ساير مواد اوليه مورد مصرف در فرآوری و بسته بندی و فروش بيش از 17 هزار ميليارد ريال روغن خام، كنجاله و روغن توليدی، 2 هزار ميليارد ريال خريد تضميني دانه هاي روغنی و پرداخت بيش از 400 ميليارد ريال دستمزد به 10 هزار پرسنل فعال در صنعت گواهی بر این مدعا بوده و بیانگر حجم مالی نزدیک به 30 هزار میلیارد ریال نقدینگی در این صنایع است.

میزان روغن کشی و تولید روغن نباتی در سال جاری

آمار نشان می دهد که در هشت ماه نخست سال جاری حدود 924 هزار تن انواع روغن نباتی در کشور تولید شده که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حدود7 درصد کاهش نشان می دهد. از این میزان حدود 910 هزار تن در بازارهای داخلی و خارجی توزیع شده که میزان توزیع هشت ماهه امسال در مقایسه با مدت مشابه سال قبل با کاهش 8 درصدی همراه بوده است. پیش بینی ها نشان می دهد که امسال در مجموع یک میلیون و 400 هزار تن روغن نباتی در کشور تولید شود.

در همین حال، دبیر انجمن صنفی صنایع روغن نباتی ایران گفت: در7 ماهه نخست امسال حدود 447 هزار تن انواع روغن خام به ارزش 475 میلیون دلار وارد کشور شده که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال قبل از نظر ارزش دلاری 7 درصد افزایش را نشان می دهد.

خلیلی افزود: طی این مدت 642 هزار تن دانه روغنی به ارزش 354 میلیون دلار وارد کشور شده که در مقایسه با مدت زمان سال قبل از نظر وزنی 15 درصد کاهش و از لحاظ ارزش دلاری با 43 درصد افزایش روبرو بوده است.

در همین حال کارخانه های روغنکشی نیز در 7 ماه نخست امسال بیش از 882 هزار تن انواع دانه های روغنی را فرآوری کرده اند که در مقایسه با پارسال با 15 درصد افزایش همراه بوده است. در این مدت 720 هزارتن دانه سویای وارداتی ،42 هزارتن دانه سویای داخلی،117 هزارتن دانه کلزا و 4 هزارتن دانه آفتابگردان روغن کشی گردیده است.

این در حالی است که بازار روغن نباتی ظرف امسال و سال گذشته با نوسان های بی سابقه ای مواجه بود ، به طوری که در اوایل امسال قیمت روغن نباتی به دلیل استفاده گسترده برخی از کشورها از دانه های روغنی برای تولید سوخت های جایگزین در مقایسه با دو سال قبل 3 برابر افزایش یافت . برای اینکه علاوه بر افزایش قیمت نفت ،کشورهای بزرگ تولید کننده مقداری از صادرات خود کاستند و همین مساله زمینه افزایش بی سابقه قیمت این محصولات را فراهم کرد.

اما با کاهش قیمت نفت و رکود اقتصاد جهان و همچنین پیش بینی افزایش تولید دانه های روغنی در کشورهای بزرگ تولیدکننده ،قیمت این محصولات در ماه های اخیر در سراشیبی سقوط قرار گرفت و تا حدودی به قیمت های متعادل گذشته بازگشت.

به هر حال طی ماه های اخیر قیمت دانه های روغنی و روغن نباتی به پایین ترین سطح از 17 ماه گذشته تاکنون رسیده و حتی تاثیر این مساله بر بازار داخلی نیز احساس می شود، به طوری که دبیر انجمن صنفی روغن نباتی ایران اعلام کرده که ظرف 3 ماه اخیر قیمت روغن نباتی در بازار داخل با کاهش 20 تا 30 درصدی مواجه شده است. حتی کشورهای بزرگ تولید کننده برای مقابله با کاهش قیمت ها اعلام کرده اند که صادرات روغن سویا را کاهش می دهند.

تدوین طرح جامع تولید دانه های روغنی

به تازگی وزارت جهاد کشاورزی از تدوین طرح جامع تولیددانه های روغنی خبر داده و اعلام کرده که این طرح با اولویت دانه روغنی کلزا اجرا خواهد شد.

باید توجه داشت که برای دستیابی به اهداف این برنامه در وهله نخست نيازمند اعمال ديدگاه سيستمي نسبت به موضوع تولید این محصولات و نگرش به مجموعه محصولات كشاورزي درچارچوب منطقی هستیم، به طوری كه برنامه ريزی محصولي مجزا برای هر محصول در نهايت در ساختار کلی توليد محصولات كشاورزي تضاد ایجاد نکند.

در ضمن حمايت از توليد دانه های روغنی در كشور باید به حمايت مؤثر تبديل شود و به عبارت دیگر طرح خودکفایی دانه های روغنی تحت الشعاع برنامه خودکفایی غلات قرار نگیرد. متاسفانه ريسك پذير بودن زراعت دانه هاي روغنی به دليل عدم اطلاع از اصول صحيح کشت، عملكرد كم يا به عبارتي برداشت پایین محصول موجب شده كه از نظر اقتصادی، زراعت دانه روغنی قابل رقابت و برابری با زراعت هاي مشابه نبوده و از برنامه توليد حذف گردد. البته باید توجه داشته باشیم که خودکفایی در تولید دانه های روغنی بدون ارتقای ضریب مکانیزاسیون امکان پذیر نیست.

شاید در گذشته تصور بر این بود که یکی از دلایل عدم توسعه کشت دانه های روغنی ، نقایص موجود در بازرگانی این محصولات است.اما ظرف دو سال اخیر که برنامه خرید توافقی دانه های روغنی اجرا و پول کشاورزان نیز به موقع پرداخت شده ، این شبهه تا حدود زیادی برطرف گردیده است.

در عین حال به نظر می رسد که باید علاوه بر تقویت تولید بذر و نهاد های مورد نیاز، تولید ارقام مقاوم به خشکی و آفات نیز به طور جدی و گسترده مورد پیگیری قرار گیرد تا بتوانیم به اهداف مورد نظر برای افزایش تولید این محصولات دست یابیم.

مدیر کل اداره پنبه و دانه های روغنی وزارت جهاد کشاورزی در این باره گفت: تولید و رسیدن به خودکفایی دانه های روغنی با توجه به قابلیت های کشور امکان پذیر است .

اسماعیل نگارش معتقد است که در طرح یادشده از تجربه طرح 10 ساله قبلی دانه های روغنی کمک گرفته شده و اکنون به این نتیجه رسیده ایم که برای رسیدن به خودکفایی حداقل 3 برنامه 5 ساله مورد نیاز است.

وی ،میزان خودکفایی کشور در تولید دانه های روغنی را 18 تا 20 درصد برآورد کرده و افزود: این رقم در برنامه 5 ساله پنجم به 73 درصد خواهد رسید که 16 درصد آن از محل روغن زیتون و بقیه از طریق سایر دانه های روغنی تامین می شود.

همان طوری که می دانیم در برنامه پنج ساله پنجم ، بخش کشاورزی در 8 محور اساسی مورد مورد توجه قرار گرفته که این محورها شامل توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی، ادامه برنامه های خودکفایی محصولات راهبردی، توسعه باغها در زمین های شیب دار ، توسعه روش های جدید آبیاری، انتقال دانش فنی به مزارع، توسعه فعالیت های آبخیزداری وجنگل کاری، توسعه صادرات محصولات کشاورزی و همچنین توسعه ضریب مکانیزاسیون است. علاوه بر این رشد بخش کشاورزی 6 درصد در سال پیش بینی شده است.

بر اساس پیش بینی ها و برنامه ریزی های انجام شده سطح زیر کشت دانه روغنی کلزا تا پایان برنامه 5 ساله پنجم به 755 هزار هکتار و میزان تولید آن به یک میلیون و 580 هزار تن خواهدرسید.

در ضمن بر اساس پیش بینی ها سطح زیر کشت آفتابگردان نیز 100 هزار هکتار و میزان تولید آن 125هزار تن خواهد بود. در همین حال در این مدت ،سطح زیر کشت سویا ،گلرنگ و کنجد به ترتیب به 132هزار هکتار،29 هزار هکتار و 62هزار هکتار خواهد رسید و میزان تولید این محصولات هم به ترتیب 313 هزارتن،21هزارتن و 66 هزارتن خواهد بود.

آنچه مسلم است با برنامه ريزي و به كارگيری بهينه امكانات و نيروهاي موجود مي توان توليد دانه های روغنی را افزايش و درصد قابل توجهی از وابستگي سنگين به واردات روغن نباتي را كاهش داد.