به گزارش پول نیوز ، ارگ بم بنایی تاریخی و مهم در شهرستان بم واقع در استان کرمان است که به صورت قلعه ای مستحکم بنا شده و با شماره ی ثبت ۵۱۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
جغرافیا و همسایگی های مجموعه ی ارگ بم
سازندگان این بنای کهن، آن را بالای صخره ای وسیع، در جنوب رودخانه ی پشت رود (رودخانه ی بم) بنا کردند. شهر بم و دیواری که به شهربست (دیوار ربض شهر بم) شهرت دارد، در جنوب و در فاصله ای بین دو رودخانه (یکی از این رودخانه ها پشت رود است)، قرار گرفته است. امروزه از رودخانه ی پشت رود به عنوان یکی از خیابان های میان شهری استفاده می شود. ارگ بم به عنوان عضوی از منظومه عظیم تاریخی است که در بین چندین بنای تاریخی دیگر قرار گرفته است.
شهر تاریخی دارزین، قلعه دختر، بنای چارطاق، ساختمان کوشک و پیر علمدار از جمله عمارت های باستانی هستند که بزرگ ترین بنای خشتی جهان را در برگرفته اند. شهر دارزین با قدمتی نزدیک به دوران پیش از میلاد، در زمین های شمال غربی شهر بم امروزی ساخته شده است و متاسفانه تنها یک روستای کوچک که در قسمت غربی آن وجود دارد، همچنان آباد است.
قلعه دختر نیز در شمال رودخانه ی پشت رود (رودخانه ی بم)، قرار گرفته است. بنای چارطاق، ساختمان کوشک و پیر علمدار هم در جنوب آن با کوله باری از اتفاقات تاریخی و کهن، قد برافراشته و نمایشگر هویت، اصالت معماری و هنر هنرمندان ایرانی است. مسجدی که به نام حضرت رسول (ص) مشهور است، یکی دیگر از بناهای تاریخی است که در شرق و نزدیکی ارگ مستقر است. هر چند برای قدمت دقیق این بناهای باشکوه ایران باستان به نتیجه ی قطعی نرسیده اند، ولی با این وجود کارشناسان معماری و باستان شناسان عمارت های تاریخی، پیشینه ی آن ها را به سده های آغازین ظهور اسلام تا زمان ایلخانی نسبت داده اند. اگر بخواهید به دیدن ارگ بم بروید، مسلما باید مهمان استان زیبای کرمان شده و از آنجا هم به سمت شهر زیبای بم حرکت کنید.
ارگ بم که به قلعه و دژ بم نیز معروف است، از طرف شمال به رودخانه بم یا رودخانه پشترود، از شرق به یخچال قدیمی و بقایای مسجد حضرت رسول و باغ های محله ی باغ دروازه، از جنوب به پارک تازه احداث ارگ و محله ی حافظ آباد و از غرب به محله ی مزار خواجه مراد متصل می شود. بنابراین بازدید از این آثار باستانی با ارزش در کنار عمارت هایی که در اطراف آن قرار گرفته اند، بسیار هیجان انگیزتر به نظر می رسد.در کجارو می توانید لیست کاملی از جاهای دیدنی بم و سایر دیدنی های کرمان را مشاهده کنید و اطلاعات مربوط به هر جاذبه گردشگری را از جمله آدرس و موقعیت مکانی روی نقشه، شماره تماس، تصاویر و… بدست آورید.
تاریخچه ی مجموعه ی تاریخی ارگ بم
همانگونه که پیش تر بیان شد، در مورد قدمت واقعی این پدیده ی شگفت انگیز تاریخی، مدارک و مستندات قابل توجهی در دست نیست و باستان شناسان نیز سالیان سال آن را در برنامه ی کاری خود قرار نداده اند، بنابراین با توجه به متون تاریخی و نقل قول های پیشینیان، به نظر می رسد شروع ساخت و احداث این مجموعه ی عظیم به دوران بهمن بن اسفندیار که به اردشیر دراز دست از شاهان دوران هخامنشی معروف است، باز می گردد.
البته روی دیوارها و قسمت هایی از ارگ، لایه های ساختمانی بسیاری دیده می شود که نمایشگر ساخت و سازهایی است که به دفعات در ارگ صورت گرفته و می توان این امر را سندی بر درستی قدمت بیان شده توسط متون تاریخی و نقل قول های پیشینیان دانست. به نظر می رسد حدود ۱۵۰ سال پیش ساکنان مجموعه ی ارگ بم، این بنای عظیم را ترک کرده و برای زندگی، باروی شارستان (در حوزه ی شمالی و با فاصله ی کمی از باروی ارگ جای گرفته است)، باغ ها و نخلستان های بیرون از شهر را انتخاب کرد ه اند. کارشناسان، وسعت ارگ بم را دو هکتار برآورد کرده و مساحت ارگ و قلعه را تقریبا ۶ هکتار تخمین زده اند.
دیگر اتفاقات مهمی که در مورد قلعه ی بم ثبت شده است می توان به شورش نصرت ملک در سال ۶۹۶ هجری قمری و تحصن وی در قلعه ی بم اشاره کرد. سرانجام امیر مبارزالدین از شاهان آل مظفر، پس از چهار سال، محاصره ی قلعه ی بم را شکست و به آن وارد شد.
در دوران آل مظفر ارگ بم ویرانی و خرابی هایی در خود دید، که هنگام حمله ی امیر مبارزالدین به این مکان، اخی شجاع الدین خراسانی که مدت زمانی به عنوان کوتوال قلعه ی بم فعالیت می کرد، آن را تعمیر کرده و به دفاع از این دژ عظیم پرداخت. در سال ۱۱۰۵ هجری قمری زمانی که سلطان حسین پس از پدرش به پادشاهی رسید، محمود افغان نیز به ایران حمله کرد. پس از وی، اشرف غلزائی به حکومت رسید. در این زمان افغان ها توانستند علاوه بر گواشیر، نرماشیر، خبیص، گوک (گلباف کنونی) و رفسنجان، شهر بم را نیز تصرف کنند.
شهر بم که در زیر ارگ واقع شده است بکلی خراب بوده و هیچ خانواده ای نیز در آن زندگی نمی کند.
معماری مجموعه ی ارگ بم
مجموعه ی ارگ بم، در واقع دژی عظیم است که در مرکز آن، ارگ قرار گرفته است. مصالحی که در ساخت آن مورد استفاده قرار گرفته است، عمدتا از خشت خام، ملات، گل رس و کاه و در مواردی بسیار نادر لاشه ی سنگ، آجر و تنه ی درخت خرما است. شاید به دلیل ساختمان عظیم ارگ که به عنوان مرتفع ترین بخش مجموعه نیز محسوب می شود، تمامی این بنای تاریخی را به ارگ بم نامگذاری کرده اند. براساس اطلاعاتی که کارشناسان میراث فرهنگی اعلام کردند، مساحت آن۱۸۰ هزار متر مربع است که دیوارهایی به ارتفاع۷ متر و طول ۱۸۱۵ متر دورتادور آن را دربرگرفته است.
از مهم ترین نکاتی که در مورد معماری و ساخت این سازه ی بی بدیل خشتی وجود دارد، دو بخشی بودن این مجموعه ی عظیم است؛ بخش حکومتی و بخش رعیت نشین که هر بخش از ویژگی های منحصر بفردی برخوردار است. بخش حکومتی از قسمت هایی مانند دژ نظامی، عمارت چهار فصل (این عمارت مشتمل بر سه طبقه و قصر حکومتی است که تمامی دستورات و احکام شهری و توابع آن در این محل توسط حاکم وقت صورت می پذیرفت)، سربازخانه، چاه آبی به عمق ۴۰ متر و اصطبلی که ۲۰۰ راس اسب را در خود جای می دهد، ساخته شده است.
بخش رعیت نشین نیز که در اطراف بخش حکومتی قرار دارد، شامل ورودی اصلی شهر، عمارت های عمومی مانند مدرسه و مکان هایی برای ورزش ساکنین، بازار که به مسیر اصلی ورودی شهر به دژ منتهی شده و حدود ۴۰۰ خانه است. در بین خانه های موجود در این بخش، سه سبک در ساخت آن ها وجود دارد که در نوع خود جالب توجه است. خانه هایی کوچک که تنها از دو تا سه اتاق برخوردار هستند و به نظر می رسد مجموعه ی ارگ بم برای قشر فقیر در نظرگرفته شده است. خانه هایی با وسعتی بزرگ تر و تعداد اتاق هایی بیشتر که شامل سه الی چهار اتاق می شود. پر واضح است که این نوع خانه ها برای قشر متوسط ساخته شده است. برای برخی از این خانه ها، ایوان نیز تعبیه شده است.
و اما عمارت هایی مجلل با تعداد اتاق هایی بیشتر که احتمالا به دلیل فصول مختلف سال، در قسمت های مختلف ساخته شده اند. این ساختمان ها به همراه حیاطی بزرگ و طویله ای که برای استقرار حیوانات ایجاد می شدند، سومین سبک از خانه های واقع در بخش رعیت نشین ارگ تاریخی بم، به شمار می آیند. البته تعداد کمی از این خانه ها در مجموعه ی ارگ بم وجود دارد که می توان به خانه ی سیستانی ها و خانه ی یهودیان اشاره کرد. همچنین ۶۷ برج در سطح شهر باستانی بم به صورت پراکنده ساخته شده است. ارگ در مرکز شهر نظامی قرار گرفته است؛ درست در جایی که به جهت امنیتی از عالی ترین نقطه ی دیدبانی برخوردار است.
باستان شناسان احتمال می دهند که دو برجی که در طرفین وجود دارد و همچنین هشتی، در دوران صفویه به ورودی ارگ اضافه شده اند. البته بقایایی از دروازه ی دوم که در محله کت کدم (خانه ی کرم) قرار گرفته، در ضلع شمالی قلعه مشاهده می شود و به نظر می رسد یا استفاده ی زیادی از آن صورت نمی گرفته، یا مدت کمی پس از ساخت حصار آن را مسدود کرده اند.
با توجه به معماری به کار رفته در این مجموعه، می توان به وضوح معماری اصیل ایرانی را مشاهده کرد که نمونه ی کاملی از مهارت، چیره دستی و خلاقیت سازنده یا سازندگان بنا بوده است، که حتی پس از گذشت چندین قرن و با توجه به پیشرفت های صورت گرفته در زمینه ی مصالح ساخت و ساز، خشت های تهیه شده ی امروزی جهت مرمت قسمت های تخریب شده، به کیفیت خشت های اولیه نیست.
متاسفانه پس از زلزله ای که در سال ۱۳۸۲ در شهرستان بم اتفاق افتاد، بیش از ۸۰ درصد از این آثار باستانی تخریب شد و از بین رفت. بسیاری از کشورها از جمله ژاپن، ایتالیا و فرانسه، از ابتدای شروع بازسازی و مرمت مجموعه ی عظیم و شگفت انگیز باستانی ارگ بم، با ایران همکاری کردند. این آثر باستانی که به علت وقوع زلزله در بین آثار تاریخی در خطر قرار گرفته بود، خوشبختانه با همت سازمان میراث فرهنگی و مرمت های انجام شده، از این فهرست خارج شده است.
آژانس خلاقیت کوانتا