تبدیل تهدید باطله مس به فرصت اشتغالزایی و سودآوری

به گزارش پول نیوز ، یک درصد جمعیت جهان در ایران زندگی می کنند، در حالی که هفت درصد ذخایر جهان در ایران است. تناسب این میزان ذخایر با جمعیت حکایت از آن دارد که می بایست مردم در بهترین شرایط زندگی کنند، اما بیش از 80 درصد مردم زیر خط فقر زندگی می کنند، تورم وحشتناک است، قیمت ها سربه فلک کشیده و سفره های مردم خالی است. برای آنکه این بحران ها ریشه یابی شود، باید دلایل آن را با دقت موشکافی کرد.

واقعیت این است که کشوری بدون برنامه داریم. سالهاست خام فروشی می کنیم و بدتر آنکه همچنان به این خام فروشی ادامه می دهیم و بر آن اصرار داریم. در حالی که تحریم هستیم و جدی ترین هدفگیری تحریم ها بر نفت خام تمرکز دارد، همچنان با اصرار نفت را خام می فروشیم، در حالی که می توانستیم با ایجاد صنایع پایین دستی همچون پتروشیمی و پالایشگاه، فراورده و محصولاتی تولید کنیم که هم نیاز کشور تامین شود و هم بی دردسر به بازارهای جهان صادر کنیم.

پس از چالشهای ناشی از اقتصاد وابسته به نفت، مدیریت کشور بر بکارگیری از معادن قرار گرفت. با سرعت شروع به تحقیق و بررسی ظرفیت معادن کشور کردیم و متوجه شدیم معادن مس در کشور ما تا چه اندازه گسترده است. اکتشاف را در دستور کار قرار دادیم و پس از کشف معادن دیگر و معرفی آنها به جهان، توانستیم رتبه پنجم صنعت مس در جهان را از آن خود کنیم. البته کشورهایی که رتبه بالاتری نسبت به ایران دارند، اکتشاف تا عمق دوهزار متری را به عمل آورده اند در حالی که اکتشاف در معادن مس ایران هنوز از 200 متر پایین تر نرفته است.

در حالی مس را از معادن در سطح استخراج می کنیم که بالاترین کیفیت را در رگه ها شاهد هستیم. اگرچه کیفیت بالا در رگه های مس، امتیاز بزرگی است، اما رویکردهای بدی برجای گذاشته و باعث شده در جداسازی فلزات هنگام استخراج بی ملاحظه رفتار کنیم. هنگامی که گودبرداری بسادگی منجر به برداشت مس می شد، دقت بسیاری صورت نگرفت که این بی دقتی به حجم بسیار بالای باطله در کنار معادن منجر شد.

با وجود انتقادهایی که نسبت به باطله صورت می گرفت، این روند همچنان ادامه یافت تا آنکه در 16 اردیبهشت ۱۳۸۹ یکی از بزرگ‌ترین فجایع زیست‌محیطی در شمال‌غرب کشور رقم خورد. در این روز سد باطله معدن مس مزرعه در ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان اهر فروریخت و حجم انبوه باطله های انباشت شده در طول سالها فعالیت کارخانه کنسانتره به محیط سرازیر شد. این باطله ها خسارات جدی به زمینهای کشاورزی و روستاییان وارد کرد و با عبور از رودخانه کیچیک چای وارد اهرچای شد و آثار رسوبات باطله تا مدتی باقی بود.

باطله های معدنی انباشت شده در سدهای باطله معادن مس، حاوی فلزات سنگینی چون نیکل، سرب، آرسنیک، منگنز و… است که افزایش غلظت این عناصر در خاک و آب می تواند تهدیدی بر زنجیره غذایی باشد. اگرچه اکنون  15 سال از آن فاجعه می گذرد، اما هنوز مردم این منطقه آثار ویرانگر این باطله ها از یاد نبرده اند.

مردمی که در نزدیکی یا در مسیر معادن مس زندگی می کنند و همواره کوهی از باطله ها را در اطراف معادن و در مسیر زندگی خود مشاهده می کنند، می خواهند بدانند چه اقداماتی برای تعدیل و کاهش اثرات تبعی شکست سد باطله از جمله لایروبی یا ایزوله کردن و…. صورت گرفته و چه اقدام پیشگیرانه و آینده نگرانه برای جلوگیری از فجایع مشابه در این معدن و سایر معادن فعال انجام شده است؟

بدلیل تاثیرات مخرب باطله و درآمد ناشی از بازیابی، برنامه‌ریزی متنوعی برای بازیابی عناصر باارزش از باطله‌ها و کنترل آلودگی‌های ناشی از آن‌ها در دستور کار شرکت ملی صنایع مس ایران قرار گرفت و احداث کارخانه های بازفراوری باطله ها کلید خورد. در نتیجه بازفرآوری فلزات با ارزش اقتصادی بالاتر همچون مس و مولیبدن در فاز اول کارخانه های بازفرآوری باطله به اجرا درآمد. این در حالی بود که در محل سد باطله حدود ۶۰۰ میلیون تن باطله انباشته شده بود که خوراک کارخانه بازفرآوری را تامین کرد.

پیش بینی ها حکایت از آن دارد که با راه‌اندازی کارخانه های بازفرآوری که در سرچشمه کلید خورد، حدود ۴۰ هزار تن کنسانتره مس و مولیبدن با عیار ۲۰ درصد تولید شود.

در حالی بر افزایش تولید و درآمدزایی از صنعت مس تاکید می شود که هر میزان تولید به افزایش باطله بیشتر منجر می شود، رویکردی که می تواند چالش‌ بزرگی را رقم بزند. خوشبختانه شرکت ملی صنایع مس ایران، با رویکرد اقتصاد چرخشی، طرح‌های پژوهشی متنوع و متعددی را در زمینه رفع این چالش در نظر گرفته است.

به عبارت بهتر شرکت ملی صنایع مس ایران با راه اندازی کارخانه های بازیافت باطله، تهدید را به فرصت تبدیل می کند و علاوه بر حفظ محیط‌زیست، استحصال حداکثری از منابع خدادادی و اشتغالزایی، به سوی پسماند صفر گام بر می دارد.

رویکرد مدیریت باطله در تمامی معادن مس انجام شد و مدیر مجتمع مس سونگون در تازه ترین موضع گیری، از رکوردشکنی در بازیابی مس به عنوان نقطه برجسته عملکرد ۶ ماهه این مجتمع خبرداد و گفت: در اردیبهشت‌ماه بازیابی مس به ۹۲.۵۶ درصد و در تیرماه به ۹۲.۹۳ درصد رسید که بالاترین مقادیر در تاریخ کارخانجات تغلیظ سونگون و حتی کل شرکت ملی صنایع مس ایران محسوب می‌شود. میانگین بازیابی مس در شش‌ماهه نخست سال نیز ۹۱.۹۴ درصد ثبت شد.

با اهتمام شرکت ملی صنایع مس ایران، نه تنها باطله تهدید نیست، بلکه فرصتی برای درآمدزایی، تولید و اشتغالزایی است. نکته مهمتر اینکه هرچند باطله های موجود میراث ویرانگر و تهدید کننده مدیران قبلی است، اما مدیریت کنونی صنایع ملی مس بنای ندارد این میراث مخرب را برای مدیران بعدی باقی بگذارد و معادنی پاک را تحویل نسل بعدی خواهد داد.