کتاب مدیریت بحران در زندان نوشتهی جبار باقری، یکی از تازهترین و جدیترین تألیفات در حوزهی زندانبانی و مدیریت علمی مراکز اصلاح و تربیت در ایران است. این کتاب به همت نشر نکته منتشر شده و با نگاهی تحلیلی و پژوهشمحور، تلاش میکند مقولهی مدیریت بحران را از سطح تعاریف نظری به عرصهی عملکرد واقعی در محیطهای پیچیده، انسانی و روبهبحران زندانها بکشاند. نویسنده و انگیزهی نگارشجبار باقری از مدیران باسابقهی و پیشکسوت سازمان زندانها و از مدیران کل استان های کردستان ، اذربایجان شرقی ، غربی و البرز همچنین معاونت اشتغال و کارآفرینی بنیاد تعاون زندانیان این سازمان بهشمار میرود. تجربهی سالها حضور میدانی در زندانها و مواجههی مستقیم با چالشهای انسانی، امنیتی و مدیریتی، پشتوانهی مهمی برای نگارش این کتاب بوده است. او برخلاف برخی آثار نظری در این حوزه، رویکردی کاملاً کاربردی دارد؛ یعنی از دل تجربهها و بحرانهای واقعی، اصول و مدلهای مدیریتی استخراج میکند. باقری در این اثر میکوشد تا نشان دهد که مدیریت بحران فقط به معنای مهار اتفاقات پیشبینینشده نیست، بلکه فرآیندی چندمرحلهای است که از پیشبینی و پیشگیری آغاز میشود و بازسازی و یادگیری سازمانی پایان مییابد. همین نگاه سیستمی و مرحلهای، کتاب او را از سطح یک راهنمای اجرایی ساده فراتر میبرد و آن را به یک منبع آموزشی معتبر برای مدیران زندان، کارشناسان اصلاح و تربیت و پژوهشگران مدیریت عمومی بدل میسازد.اهمیت اثر در نظام زندانبانی جمهوری اسلامی ایرانزندان در هر جامعهای آینهی بازتاب ساختار عدالت کیفری، ظرفیتهای اصلاحی و وضعیت امنیت انسانی است.
بیشتر بخوانید بیش از2هزار نفر زندانی با حمایت کارآفرینان،در مسیر اشتغال پایدار آذربایجان غربی
اما در ایران، با توجه به ساختار گستردهی سازمان زندانها، تنوع جمعیت کیفری و چالشهای ناشی از فشارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مدیریت در چنین محیطی بیش از هر زمان نیازمند علم، تجربه و بینش مدیریتی بحرانمحور است. باقری در کتاب خود با اتکا به آموزههای مدیریتی اسلامی و تجربههای اجرایی، مدیریت بحران را از منظر انسانمحور طرح میکند. او معتقد است زندان قبل از آنکه محیطی انتظامی باشد، سازمانی انسانی است که در آن رفتار، احساس و امید، نقشی تعیینکننده در پیشگیری از بحران دارند. از نگاه وی، بحران در زندان میتواند از اعتصاب، خودزنی، ناهنجاری رفتاری، یا حتی از قطع ارتباط عاطفی بین کارکنان و مددجویان سرچشمه گیرد؛ به همین دلیل، مدیریت هوشمندانه، آموزش کارکنان و ارتقای فرهنگ سازمانی، مهمترین مؤلفههای کنترل بحراناند. تحلیل و نقد محتوای کتاباز حیث ساختار، کتاب دارای رویکردی منظم است و در چند بخش به بررسی مراحل مدیریت بحران شامل پیشبینی، پیشگیری، مقابله و بازسازی میپردازد.
در هر فصل کتاب ، نویسنده ضمن ارائهی تعاریف علمی و اشاراتی به منابع کلاسیک مدیریت بحران، مثالهایی از تجربههای واقعی در زندانها آورده است. این تلفیق تجربه و دانش نظری، نقطهی قوت اصلی کتاب است. با این حال، میتوان گفت که در برخی موارد، تحلیلهای نویسنده بیش از حد توصیفی باقی میماند و از ارائهی شاخصهای کمی برای ارزیابی عملکرد مدیران یا اثربخشی برنامههای مقابله با بحران غفلت میشود. به بیان دیگر، کتاب در سطح تحلیلی غنی است، اما در سطح مدلسازی و ارزیابی عملکرد هنوز جای پیشرفت دارد. از سوی دیگر، کتاب در فصلهای پایانی به نقش نیروی انسانی و اهمیت سلامت روان کارکنان زندانها اشاره میکند؛ مبحثی که در ادبیات مدیریتی کشور کمتر بدان پرداخته شده است. باقری این بخش را با الهام از مدیریت اسلامی و با ارجاع به مفاهیم کرامت انسانی و مسئولیت اخلاقی تنظیم کرده است. او تأکید میکند که بدون تکیه بر ایمان، اعتماد و آگاهی، هیچ ساختار فنی نمیتواند بحران را مهار کند. این نگاه، از خصوصیات برجسته و متمایز او بهعنوان مدیری برخاسته از بطن زندانبانی است.جایگاه آموزشی و کاربردی کتابمدیریت بحران در زندان را میتوان برای کارکنان سازمان زندانها، مدیران مراکز بازپروری، کارشناسان تربیتی و حتی دانشجویان رشتههای مدیریت دولتی، روانشناسی اجتماعی و حقوق کیفری اثری ضروری دانست. این کتاب نهتنها درک فنی بحران را آموزش میدهد، بلکه پارادایمی از مدیریت اخلاقمحور و انسانمحور را مطرح میکند که میتواند در نهادهای دیگر امنیتی و اجتماعی نیز مورد استفاده قرار گیرد. باقری در برخی بخشها به همکاری میان نهادهای حاکمیتی (مانند قوه قضاییه، وزارت کشور، دستگاههای فرهنگی) برای مدیریت جامع بحران اشاره دارد. چنین نگرشی که به مدیریت شبکهای نزدیک است، گامی رو به جلو در اندیشهی مدیریتی زندانبانی محسوب میشود.جمعبندی انتقادیبهطور کلی، قوت اصلی اثر در صداقت تجربی، واقعگرایی و آمیختگی نگاه علمی با عملگرایی مدیریتی نهفته است. ضعفهای آن نیز عمدتاً در نبود نمودارهای تحلیلی، مطالعات آماری و منابع بینالمللی بهروز خلاصه میشود. با این وجود، مدیریت بحران در زندان در چهارچوب ادبیات مدیریتی ایران، یکی از نخستین تلاشهای مستقل و منسجم برای نظاممند ساختن مفهوم بحران در زندانهاست. در شرایطی که بحرانهای انسانی و ساختاری بخشی اجتنابناپذیر از مدیریت زندانها هستند، انتشار این کتاب میتواند راهگشای نسلی از مدیران و کارشناسانی باشد که میخواهند از تجربه، علم و اخلاق برای مهار بحران و ارتقای کرامت انسانی مددجویان بهره گیرند.
آژانس خلاقیت کوانتا