همه در خدمت سلامت

به گزارش پول نیوز، جام جم :در قرن بيست و يكم سلامت داراي مفهومي عميق شده و در حقيقت برآيند مولفه هاي گوناگون جامعه است. طبق تحقيقات جديد، امروزه پذيرفته شده كه نقش دانشگاه هاي علوم پزشكي و سيستم اجرايي نظام سلامت در تامين سلامت جامعه حدودا 25 درصد بوده و 75 درصد ديگر مربوط به مردم، فرهنگ جامعه، اقتصاد، عملكرد ديگر دستگاه ها و در نهايت نظام مشاركت عمومي خواهد بود.

اينجاست كه نقش داوطلبان مردمي در بخش سلامت خود را نشان مي دهد.در سال 1369 با شكل گيري شبكه بهداشت و درمان كشور و موفقيت هاي به دست آمده وزارت بهداشت به فكر استفاده از نيروهاي مردمي براي رسيدگي بهتر به مشكلات سلامت جامعه افتاد.

در اين راستا با انگيزه حل مشكلات بهداشتي حاشيه نشينان شهري و روستايي، وزارت بهداشت به طراحي و اجراي برنامه داوطلبان سلامت تحت عنوان رابطان بهداشت در جنوب تهران و حاشيه شهرهاي بزرگ كشور (تبريز، شيراز و اصفهان) اقدام كرد.

در واقع اين برنامه در مناطقي شكل گرفت كه شبكه بهداشت و درمان به دليل گسترش بي رويه جمعيت شهري كمترين پوشش مراقبت هاي بهداشتي را براي گروه هاي آسيب پذير جامعه شهري داشت و اين برنامه با توجه به موفقيت چشمگيري كه به همراه داشت ، از سال 1372 در تمام نقاط شهري كشور به اجرا درآمد و به عنوان طرحي موفق و فراگير اكنون بيش از 100 هزار رابط بهداشت در شهر و روستاهاي سراسر كشور با نظام سلامت همكاري مي كنند.

داوطلبان سلامت افرادي هستند كه همچون حلقه محكمي ارتباط مسوولان بهداشتي را با سطوح محيطي جامعه برقرار مي كنند و با شركت در كلاس هاي هفتگي يا ماهانه در مراكز بهداشتي درماني آموخته هاي خود را به 50 خانوار همسايه و افراد تحت پوشش خود منتقل و براي حفظ سلامتي خود و خانوارهاي تحت پوشش تلاش مي كنند.

داوطلبان سلامت به منظور ترويج رفتارهاي سالم در جامعه، مهارت هاي بهداشتي درماني را فرا مي گيرند و در دوره هاي آموزشي مستمر بهداشتي – درماني شركت مي كنند تا خانواده ها را به استفاده از تسهيلات مراكز تشويق نمايند. همچنين پيگيري مراقبت هاي بهداشتي خانوارها مانند پيگيري مراجعه كودكان زير يك سال براي كنترل سلامتي آنها و سرشماري مرگ و مير، تولد و مهاجرت، از وظايف آنها به شمار مي رود.

برنامه داوطلبان سلامت به تغيير نگرش و عملكرد مردم نسبت به توانايي بالقوه خود در جهت تغيير و بهبود شرايط زندگي كمك كرده است و اعتماد به نفس و اتكا به خود را در زنان و مردان رابط و خانوارهاي تحت پوشش افزايش داده است. ارزشيابي و بررسي برنامه در سال هاي 81 -74 نشان داده كه حضور داوطلبان سلامت 25 – 20 درصد سبب بهبود شاخص هاي بهداشتي شده است.

داوطلب سلامت زمينه هاي لازم را براي مشاركت فعالانه تر افراد در توسعه اقتصادي، اجتماعي كشور فراهم كرده است و در برخي از گروه هاي رابطان بهداشت حيطه فعاليت آنها متناسب با نيازهاي جامعه توسعه يافته و در امور اجتماعي و خانوادگي به كمك مردم شتافته اند.

ايجاد زمينه مناسب براي كارآموزي و كارورزي دانشجويان در جامعه و كمك به جامعه نگري در آموزش پزشكي و پيراپزشكي و فراهم آوردن امكان تحقيقات علمي در فيلد، محيط و خانواده از ديگر اثرات مثبت اين برنامه است.

داوطلبان سلامت با شركت در برنامه هاي توانمندسازي و فراگيري حرف مختلف قادر شده اند مهارت هاي كسب شده را به خانوارهاي تحت پوشش خود و نيز جوانان محله انتقال دهند و به نوعي مديران سلامت در محله خود شده اند.

روزي براي داوطلبان

5 دسامبر (15 آذر) روز جهاني داوطلب ناميده شده است. اين روز به منظور توسعه اقتصادي و اجتماعي كشورها عنوان شد و در 17 دسامبر سال 1985 به تصويب مجمع عمومي سازمان ملل رسيد و از آن زمان تاكنون سازمان ملل، دولت ها و تشكيلات مدني از همه جهان به داوطلبان پيوسته اند تا در اين روز از آنان تجليل به عمل آورند.

به دنبال طرح پيشنهادي دولت، ژاپن به دبيركل سازمان ملل، مجمع عمومي سازمان ملل در نوامبر 1997 سال 2001 را به عنوان سال جهاني داوطلبان اعلام كرد. ايده انتخاب اين سال در شروع قرن 21 به منظور برانگيختن و جذب مشاركت هاي ملي و جهاني بود تا فعاليت داوطلبان تسهيل شده و به رسميت شناخته شود.

اين روز براي داوطلبان سلامت فرصت مغتنمي است تا همكاري خود را در زمينه توسعه سلامت در جامعه نشان دهند.

روز داوطلب فرصت مناسبي است تا با همكاري و حمايت سازمان هاي دولتي، داوطلبان بتوانند براي دستيابي به اهداف مشترك گام بردارند و نقش خود را به عنوان كانون توسعه اهداف هزاره به خوبي ايفا كنند.

استفاده از توان بالقوه

امروزه بيماري هاي واگير و غيرواگير جوامع بشري با چند دهه قبل كاملا تفاوت پيدا كرده و در حال حاضر با ريشه يابي بيماري هاي مبتلا به جوامع مشخص مي شود كه عمده اين بيماري ها ريشه در رفتارهاي انسان ها و عادات زندگي نوين و شهري دارد.

به عنوان نمونه بيشترين آمار مرگ و مير در كشور ما ناشي از بيماري هاي قلب و عروق است كه آن هم تا حد زيادي ناشي از عادات غذايي، دخانيات، استرس هاي رواني و كم تحركي بدني است. حتي درباره سرطان ها نيز تحقيقات نشان داده است كه الگوهاي رفتاري زندگي تاثير بسزايي در بروز اين بيماري ها دارد.

وجود داوطلبان سلامت در راستاي فرهنگ سازي و ارتقاي آگاهي هاي عمومي در مسائلي از اين قبيل، جامعه را به سمت افزايش و حفظ سلامت افراد خود سوق مي دهد.

در حدود يكصد هزار نفر داوطلب سلامت در سراسر كشور وجود دارند كه اين معادل نيمي از نيروهاي رسمي پيماني وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي است. اين نيروي عظيم مي تواند خود منادي سلامت در جامعه باشد و به عنوان يك شبكه فعال آموزش عمومي سلامت، دريايي وسيع از امكانات و ظرفيت ها را پيش روي نظام سلامت كشور قرار دهد. در كنار اين نيروي عظيم، وزارت بهداشت نيز وظيفه دارد ضمن توانمندسازي اين شبكه نسبت به برنامه ريزي هدفمند در اين خصوص اقدام كند.

دكتر رمضان خاني معتقد است كه ارائه خدمات سلامت در قالب شبكه هاي بهداشتي درماني در شهر تهران به صورت كامل نيست و بايد براي تحقق اهداف سلامت، نيروهاي بيشتري خدمات ارائه كنند.

وي تصريح مي كند: برنامه داوطلبان سلامت بايد يكي از سياست هاي اصلي وزارت بهداشت تلقي شود، زيرا براي دستيابي به اهداف هزاره سوم، مشاركت مردم در سلامت از اصول اساسي به شمار مي رود.

دكتر رمضان خاني با توجه به تصدي پست معاونت امور بهداشتي دانشگاه شهيد بهشتي به طور مستقيم با رابطان بهداشتي در ارتباط است و اعتقاد دارد: هيچ يك از داوطلبان سلامت، پولي دريافت نمي كنند بنابراين مي توان با بودجه و اعتبار كم اما برنامه ريزي دقيق به اين اهداف دست يافت، ولي قطعا بودجه بيشتر، برنامه موثرتر و پربارتر را به همراه خواهد داشت.

بسيج و سلامت

انسان سالم محور توسعه پايدار است و توجه به سلامت در همه ابعاد همچون سلامت جسمي، رواني، اجتماعي و معنوي از رسالت هاي مهم متوليان اجتماعي است. نيل به اين هدف نيازمند همكاري و مشاركت گسترده كليه سازمان ها و نهادهاي اجتماعي است.

نيروهاي بالقوه بسيج در بسياري از طرح هاي ملي و بحران هاي اجتماعي مشاركت فعال دارند و در عرصه مباحث علمي نيز فعاليت مي كنند. شبكه داوطلبان بسيجي يكي از افتخارات شكل گرفته در چند سال گذشته است، اما نبايد از اين ظرفيت فقط براي واكسن فلج اطفال استفاده كرد.

دكتر لنكراني، وزير بهداشت نيز بر اين نكته تاكيد مي كند و مي گويد بايد به صورت مداوم از آنها در بخش سلامت بهره بگيريم.

آموزش سلامت به نوجوانان و جوانان بسيجي كشور از يك طرف سبب ارتقاي ميزان دانش و مهارت هاي حفظ سلامت در ميان آنان مي شود و از سوي ديگر آنان را به الگوي عملي و مروج سالم زيستن براي هم سن و سالان، نوجوانان و جوانان مبدل مي سازد.

لزوم مشاركت مردم

مشاركت مردم در خدمات بهداشتي درماني يكي از شاخص هاي ارتقاي سلامت در جامعه محسوب مي شود. امروزه مشخص شده در مباحث پيچيده سلامت، مسيري كه مي تواند موثرتر اهداف ارتقاي سلامت را پيش ببرد، آموزش در محيط هاي مختلف كار، تحصيل و خانواده است.

در حال حاضر عمده بار بيماري هايي كه به جامعه تحميل مي شود، توسط خود بشر ايجاد مي شوند. براساس مطالعات صورت گرفته در ايران تنها 18 درصد مردم از دانش سلامت كافي برخوردارند كه منبع 50 تا 70 درصد آن، رسانه ها هستند. بر اساس اين ارزيابي، حدود 50 تا 60 درصد مردم دانش سلامت متوسط دارند.

متاسفانه فقر فرهنگي و گاهي اقتصادي باعث شده مردم نسبت به رعايت بهداشت عمومي در زندگي روزانه خود بي اعتنا باشند. اين موضوع نشان مي دهد جاي آموزش سلامت در كشور ما چقدر خالي است. از طرفي نمي توان انتظار داشت وزارت بهداشت با نيروي انساني اندك خود بتواند چنين كار عظيمي را تنها به پيش ببرد. اينجاست كه نقش داوطلبان مردمي يا همان رابطان بهداشت مشخص مي شود.

امروزه آثار عملكرد داوطلبان سلامت بوضوح در كاهش مرگ و ميرها قابل مشاهده است. شايد در شرايط فعلي بيش از ساخت بيمارستان و اتاق عمل و راه اندازي آنژيوگرافي، به فرهنگ نياز داشته باشيم؛ فرهنگي كه مردم را در برابر سلامت خود مسوول بداند و شايد اثربخش ترين اقدام در وزارت بهداشت در جهت ارتقاي سلامت جامعه توجه به داوطلبان سلامت و توسعه شبكه مربوط به آن باشد.

مشاركت مردمي و بحران ها

در بحث نظام سلامت و مشاركت عمومي نگاه ها عمدتا متوجه بحران ها و خطراتي است كه به صورت مقطعي جامعه را تهديد مي كند و معمولا هنگام خطر و بحران است كه مردم وارد صحنه مي شوند و با حضور و كمك هاي داوطلبانه خود مشكلات را مرتفع مي كنند. ضمن اين كه اين موضوع باعث افتخار ماست، بايد اذعان كنيم براي نگاهداشت جامعه اي سالم مي بايست اين حضور داوطلبانه و مشاركت ها را با تحليل هاي عميق و برنامه ريزي راهبردي نهادينه كنيم.

اما تحليل عميق نيازهاي سلامت در جهان، نشان داده كه اگر بخواهيم جهان يا كشوري سالم داشته باشيم، بايد فعاليت هاي سلامت را به صورت مستمر و با نگرش راهبردي و برنامه ريزي شده پيش ببريم.

جامعه بايد در برابر سلامت خود احساس مسووليت كند. داوطلبان سلامت افرادي هستند كه پيام سلامت را داوطلبانه از مراكز بهداشتي و درماني به مردم انتقال مي دهند و از طرف ديگر، خواسته هاي بهداشتي درماني مردم را به مراكز منتقل مي كنند و مي توانند اين احساس مسووليت را تقويت كنند.

اهميت نقش زنان

زن، معدن عطوفت و مهرباني و مملو از عواطف و احساسات انساني است. آنان به عنوان پيام آوران سلامت مي توانند نقش عمده اي در ارتقاي سلامت جامعه داشته باشند. با توجه به پتانسيل، مشاركت، وقت و حوصله بالاي اين قشر از جامعه و اشتياق به يادگيري، زنان مي توانند بدون توقع مالي به صورت طرح مشاركتي به عنوان داوطلبان سلامت فعاليت كنند.

با توجه به اين كه معمولا مشاركت زنان در فعاليت هاي جامعه كمتر است حضور آنان در اين راه، چهره اي مناسب از زنان مسلمان هميشه در صحنه را براي مردم جمهوري اسلامي ترسيم مي كند.

خوشبختانه از سال 1369 كه براي مشاركت مردم در ارائه خدمات بهداشتي درماني و سازماندهي آنها، برنامه داوطلبان سلامت در شهرري به صورت پايلوت آغاز شد، تاكنون حدود نيمي از جامعه مشاركت كننده را زنان تشكيل مي دهند.

حضور جدي زنان خانه دار به عنوان داوطلبان سلامت، ظرفيت خوبي را ايجاد كرده تا مفاهيم سلامت به قلب خانواده ها انتقال داده شود.

از شعار تا عمل

داوطلبان سلامت، چهره هايي آشنا هستند كه نامشان تنها در دفتر خاطرات مردم و جامعه شهرمان ثبت مي شود. اينان كساني هستند كه پيامشان، سرود زيباي سلامت است؛ سرودي كه سرشار از مهرباني است، سرودي كه سخاوت، عطوفت و سلامت را به ارمغان مي آورد.

در كنار اين گمنامي، نقش مشاركت مردم در فرآيند توسعه اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي را نمي توان ناديده گرفت.

اكنون شبكه داوطلبان سلامت در اصناف توليدي، جامعه روحانيت و ديگر اقشار جامعه گسترش پيدا كرده است. امروز ديگر مشاركت مردم در سلامت شعار نيست بلكه حقيقتي است كه در عمل ديده مي شود.

داوطلبان سلامت، سازماني غيرمتمركز با ديدگاهي روشن و خودجوش، جامعه نگر و مردمي فراهم آورده كه در جهان به پديده اي نوين تبديل شده است و در حال حاضر به آن حد تكامل رسيده كه در كنار مسوولان كشوري، استاني و شهرستاني شعار انسان سالم محور توسعه اجتماعي در گوشه و كنار كشور قرار گيرد. اين پيشرفت نويد آينده اي بهتر را مي دهد ان شاءالله.

بايد به اين مشاركت مردم ارج نهاد و برنامه رابطان بهداشت را در چارچوبي گسترده از يك برنامه بهداشتي در نظر گرفت. با سازماندهي مشاركت مردم در قالب داوطلبان سلامت، شاهد حضور سازنده آنان در ارتقاي آگاهي مردم و بهبود كميت و كيفيت خدمات بهداشتي هستيم و اين مساله دستيابي به اهداف سلامت را بخصوص در نقاط محروم شهري ممكن مي سازد.