به گزارش پول نیوز ، تلگرام در سال ۲۰۱۳ توسط پاول دوروف، بنیان‌گذار شبکه اجتماعی VK (معروف به فیسبوک روسی)، و برادرش نیکلای دوروف تأسیس شد. دوروف پس از اختلاف با دولت روسیه بر سر واگذاری داده‌های کاربران، از VK استعفا داد و تلگرام را به عنوان یک پیام‌رسان امن و سریع راه‌اندازی کرد. تمرکز اصلی تلگرام بر رمزنگاری end-to-end (در چت‌های مخفی)، سرعت بالا و قابلیت‌های گروهی گسترده (تا ۲۰۰ هزار عضو) بود. این اپلیکیشن از پروتکل MTProto (طراحی‌شده توسط نیکلای) استفاده می‌کند که ادعا می‌شود در برابر حملات سایبری مقاوم‌تر از رقبایش مانند واتس‌اپ است.
در سطح جهانی، تلگرام از یک اپلیکیشن حاشیه‌ای به غولی با بیش از یک میلیارد کاربر فعال ماهانه (تا مارس ۲۰۲۵) ، با میانگین ۲۱ بار استفاده روزانه و ۴۱ دقیقه زمان سپری‌شده توسط هر کاربرتبدیل شد. پاول دوروف در کانال رسمی خود اعلام کرد که تلگرام دومین پیام‌رسان بزرگ جهان پس از واتس‌اپ است. این رشد به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند هند (۸۷ میلیون کاربر فعال در ۲۰۲۲)، اندونزی و برزیل مشهود است. تلگرام در سال ۲۰۲۱ به یک میلیارد دانلود رسید و ویژگی‌هایی مانند انتقال تاریخچه چت از واتس‌اپ، تماس‌های ویدیویی گروهی و مینی‌اپ‌ها (مانند بازی‌های رمزارزی) را اضافه کرد. با این حال، چالش‌هایی مانند ممنوعیت در روسیه (۲۰۱۸، که بعداً رفع شد) و اتهامات همکاری با گروه‌های افراطی، سایه‌ای بر شهرت آن انداخته است.
در ایران، تلگرام از سال ۲۰۱۵ به سرعت به محبوب‌ترین پلتفرم تبدیل شد. تا شهریور ۱۳۹۵، بیش از ۲۰ میلیون کاربر ایرانی داشت و در مارس ۲۰۱۸، با ۴۰ میلیون کاربر (یک‌پنجم کل کاربران جهانی)، رکورد زد. پیش از فیلترینگ، بیش از ۸۰ درصد کاربران ایرانی از آن استفاده می‌کردند، و کانال‌های خبری، تجاری و سرگرمی (مانند کانال‌های خبری با میلیون‌ها دنبال‌کننده) بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره شدند. تلگرام نقش کلیدی در انتخابات ۱۳۹۲ و ۱۳۹۴ ایفا کرد و به ابزاری برای بسیج افکار عمومی تبدیل شد.
فیلترینگ تلگرام در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۳۰ آوریل ۲۰۱۸) توسط بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران صادر شد. دلایل رسمی شامل “اخلال در وحدت ملی، تبلیغ علیه نظام، فعالیت گروه‌های تروریستی و جمع‌آوری اطلاعات کاربران” بود. این تصمیم پس از اعتراضات دی ۱۳۹۶ و نقش تلگرام در هماهنگی‌ها گرفته شد. دادستانی تأکید کرد که مسدودسازی باید “با هیچ فیلترشکنی قابل دسترسی نباشد”، اما کاربران با VPNها به استفاده ادامه دادند. تجربه نشان داد که فیلترینگ نه تنها کاربران را به واتس‌اپ یا پیام‌رسان‌های داخلی (مانند سروش) سوق نداد، بلکه وابستگی به ابزارهای دورزدن را افزایش داد.
بیشتر بخوانید: پاول دوروف قربانی قانون جدید فرانسه
تکلیف حقوقی فعالیت یا فیلتیرینگ تلگرام در ایران
در روزهای اخیر، بحث بازگشایی تلگرام در ایران بار دیگر به تیتر اخبار رسانه‌ای تبدیل شده است. خبرگزاری مهر، به عنوان یکی از رسانه‌های مهم ، روز ۹ آبان ۱۴۰۴ گزارشی منتشر کرد که حاکی از آغاز مذاکرات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با مدیران تلگرام است، این مذاکرات بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی در زمستان ۱۴۰۳ صورت می‌گیرد و بازگشایی پلتفرم منوط به پذیرش شروط مشخصی شده است.
شروط اعلام‌شده عبارتند از:
*محدودسازی مطالب تحریک‌آمیز قومیتی
*حذف محتوا بر اساس شکایت شهروندان
*همکاری تلگرام با دستگاه قضایی ایران
*مسدودسازی ترویج‌کنندگان محتواهای تروریستی و خلاف امنیت ملی
*تعهد به عدم ارائه اطلاعات کاربران ایرانی به سرویس‌های اطلاعاتی بیگانه
این شروط، که بخشی از مصوبه شش‌گانه شورای عالی فضای مجازی را تشکیل می‌دهند بر تقویت حکمرانی قانون‌مند تأمین امنیت روانی جامعه رعایت الزامات امنیت ملی حفظ استقلال کشور و عدم آسیب به پلتفرم‌های داخلی تأکید دارند.
این خبر، که با واکنش‌های گسترده‌ای در فضای مجازی و رسانه‌ها همراه شد، نه تنها به بحث‌های فنی و حقوقی دامن زده، بلکه فرصتی برای نگاهی تحلیلی به تاریخچه تلگرام در جهان و ایران، دلایل فیلترینگ آن، آمار کاربران و پیامدهای احتمالی بازگشایی فراهم کرده است. در این مقاله، به بررسی این جنبه‌ها می‌پردازیم و تحلیلی از منافع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی رفع فیلتر ارائه می‌دهیم. همچنین، نگاهی به دیدگاه‌های رسانه‌های ایرانی خواهیم انداخت.
فیلترینگ تلگرام ریشه در نگرانی‌های امنیتی دارد: دولت ایران تلگرام را بستری برای “ترویج محتوای تروریستی”، “تحریک قومیتی” و “جمع‌آوری داده‌ها توسط بیگانگان” می‌دانست. پاول دوروف امتناع از واگذاری کلیدهای رمزنگاری را دلیل اصلی می‌خواند، مشابه آنچه در روسیه رخ داد. اما منتقدان، از جمله فعالان حقوق دیجیتال، این اقدام را تلاشی برای کنترل جریان اطلاعات می‌دانند. گزارش کمپین حقوق بشر در ایران (۲۰۱۵) نشان داد که اختلالات اولیه دسترسی، حتی پیش از فیلترینگ رسمی، بخشی از استراتژی سرکوب بود.
در سطح جهانی، تلگرام با انتقاداتی مانند استفاده توسط گروه‌های افراطی روبرو است، اما دوروف بر حفظ حریم خصوصی تأکید دارد. در ایران فیلترینگ نه تنها شکست خورد با کاهش تنها ۲-۵ درصدی کاربران وافزایش استفاده از VPNهای ناامن و هک داده‌های ۴۲ میلیون کاربر در ۲۰۲۰ به “فاجعه امنیتی” منجر شد رفع فیلتر تلگرام با شروط اعلام‌شده، می‌تواند منافع چندجانبه‌ای به همراه داشته باشد، اما چالش‌هایی نیز ایجاد کند.
منافع اقتصادی:
تلگرام بستری برای کسب‌وکارهای کوچک است؛ کانال‌های فروش وتبلیغات سالانه میلیاردها تومان گردش مالی دارند.افزایش ۵۰ درصدی بازدیدها (مانند پس از رفع فیلتر واتس‌اپ)، کاهش هزینه VPNها (میلیاردها تومان سالانه) و جذب سرمایه‌گذاری خارجی از منافع اقتصادی رفع فیلترینگ تلگرام است .اما شروط مانند “حذف محتوا با شکایت” می‌تواند اعتماد کسب‌وکارها را کاهش دهد و به مهاجرت به پلتفرم‌های خارجی منجر شود.
منافع اجتماعی:
تلگرام ابزاری برای ارتباط خانوادگی، آموزش و سرگرمی است. فیلترینگ به انزوای اجتماعی به ویژه زنان و جوانان دامن زد. بازگشایی می‌تواند رضایت عمومی را افزایش دهد و طبق نظر سنجی دانشجویان ایران – ایسپا در سال ۱۳۹۷ جواب دهندگان 90 درصد مخالف فیلترینگ و معتقد به کاهش شکاف بودند با این حال، شروط “محدودسازی قومیتی” ممکن است به سانسور فرهنگی منجر شود و تنش‌های اجتماعی را تشدید کند.
منافع سیاسی:
از منظر حکومت، شروط همکاری قضایی و مسدودسازی محتوا، کنترل را حفظ می‌کند و به “تقویت حکمرانی” کمک می‌رساند. برای دولت، این گام اعتمادسازی است مانند آنچه پزشکیان در تبلیغات انتخاباتی سال ۱۴۰۳ وعده داد اما منتقدان آن را “رفع فیلتر مشروط” می‌دانند که به جای آزادی، نظارت را افزایش می‌دهد. در بلندمدت، می‌تواند به دیپلماسی سایبری با غرب مانند مذاکرات با دوروف منجر شود.
رسانه های ایرانی در مورد فیلترینگ یا رفع محدودیت تلگرام چه اعتقادی دارند؟
رسانه‌های ایرانی به دو دسته تقسیم می‌شوند: رسانه‌های رسمی مانند مهر و فارس شروط را “گامی منطقی برای امنیت ملی” می‌دانند و مذاکرات را نشانه “حکمرانی قانون‌مند” توصیف می‌کنند. مهر تأکید دارد که این شروط از مصوبه سران قوا برمی‌خیزد و هدف، “حفظ استقلال” است. فارس نیز خبر رأی منفی کمیته رفع فیلتر را تکذیب کرد و بر “بررسی دقیق” تأکید ورزید. در مقابل، رسانه‌های مستقل و نیمه‌مستقل مانند شرق، زومیت و رویداد۲۴بدبینانه‌ترند. شرق بازگشایی را “طنز سیاسی” می‌خواند و شروط را “کنترل در لباس آزادی” توصیف می‌کند. زومیت هشدار می‌دهد که پذیرش شروط، تلگرام را به “ایتای خارجی” تبدیل می‌کند. رویداد۲۴ فیلترینگ را “ضد امنیت” می‌داند …
شروط بازگشایی تلگرام، نمادی از تنش همیشگی بین امنیت ملی و آزادی دیجیتال در ایران است. تاریخچه تلگرام نشان می‌دهد که این پلتفرم نه تنها یک ابزار ارتباطی، بلکه نماد مقاومت سایبری است. با ۴۹ میلیون کاربر ایرانی در برابر یک میلیارد جهانی ایران نمی‌تواند تلگرام را نادیده بگیرد، اما شروط اعلام‌شده ممکن است دوروف را که حتی در برابر فرانسه تسلیم نشد دلسرد کند. رفع فیلتر می‌تواند اقتصاد را رونق دهد، جامعه را متحد کند و سیاست را اعتمادساز سازد اما بدون تعدیل شروط، به “فیلترینگ نرم” تبدیل می‌شود. رسانه‌های ایرانی، با دوقطبی تحلیل‌های خود، آینه‌ای از جامعه‌ای هستند که بین امید به تغییر و ترس از کنترل معلق مانده است. در نهایت موفقیت این مذاکرات نه در پذیرش شروط بلکه در ایجاد تعادلی است که حریم خصوصی را قربانی امنیت نکند.
در آستانه سال ۱۴۰۴، بحث بازگشایی پلتفرم‌های فیلترشده در ایران بار دیگر داغ شده است. شورای عالی فضای مجازی، به عنوان بالاترین مرجع سیاست‌گذاری در حوزه سایبری، در زمستان ۱۴۰۳ مصوبه‌ای کلیدی تصویب کرد که بر اساس آن، بازگشایی سکوهایی مانند تلگرام مشروط به پذیرش شروط مشخصی از سوی این پلتفرم‌ها است. این شروط، که توسط خبرگزاری مهر به تفصیل منتشر شده، شامل محدودسازی مطالب تحریک‌آمیز قومیتی، حذف محتوا بر اساس شکایت شهروندان، همکاری با دستگاه قضایی ایران، مسدودسازی ترویج‌کنندگان محتوای تروریستی و خلاف امنیت ملی، و تعهد به عدم ارائه اطلاعات کاربران ایرانی به سرویس‌های اطلاعاتی خارجی می‌شود. این شروط، بخشی از چارچوب شش‌گانه کلان شورای عالی هستند که بر افزایش سرمایه اجتماعی، تقویت حکمرانی قانون‌مند، تأمین امنیت روانی جامعه، رعایت الزامات امنیت ملی، حفظ استقلال کشور و عدم آسیب به سکوهای داخلی تأکید دارند.
این مصوبه، که با حضور سران قوا و اعضای شورای عالی به تصویب رسیده، نه تنها پاسخی به فشارهای اجتماعی برای رفع فیلترینگ است، بلکه تلاشی برای ایجاد تعادل بین حاکمیت سایبری و حقوق کاربران محسوب می‌شود. در این مقاله، به تحلیل دقیق هر شرط می‌پردازیم، چالش‌های اجرایی آن‌ها را بررسی می‌کنیم و پیامدهای احتمالی برای جامعه، اقتصاد و سیاست ایران را ارزیابی می‌نماییم. همچنین، نگاهی به واکنش‌های عمومی و کارشناسی خواهیم انداخت تا تصویری جامع از این سیاست نوظهور ترسیم شود.
شروط بازگشایی تلگرام، نمادی از تنش همیشگی بین امنیت ملی و آزادی دیجیتال در ایران است. تاریخچه تلگرام نشان می‌دهد که این پلتفرم نه تنها یک ابزار ارتباطی، بلکه نماد مقاومت سایبری است. با ۴۹ میلیون کاربر ایرانی در برابر یک میلیارد جهانی و ایران نمی‌تواند تلگرام را نادیده بگیرد، اما شروط اعلام‌شده ممکن است دوروف را دلسرد کند. رفع فیلتر می‌تواند اقتصاد را رونق دهد، جامعه را متحد کند و سیاست را اعتمادساز سازد.
شورای عالی فضای مجازی، به عنوان بالاترین مرجع سیاست‌گذاری در حوزه سایبری، در زمستان ۱۴۰۳ مصوبه‌ای کلیدی تصویب کرد که بر اساس آن، بازگشایی سکوهایی مانند تلگرام مشروط به پذیرش شروط مشخصی از سوی این پلتفرم‌ها است. این شروط که توسط خبرگزاری مهر به تفصیل منتشر شده شامل محدودسازی مطالب تحریک‌آمیز قومیتی حذف محتوا بر اساس شکایت شهروندان همکاری با دستگاه قضایی ایران، مسدودسازی ترویج‌کنندگان محتوای تروریستی و خلاف امنیت ملی و تعهد به عدم ارائه اطلاعات کاربران ایرانی به سرویس‌های اطلاعاتی خارجی می‌شود. این شروط، بخشی از چارچوب شش‌گانه کلان شورای عالی هستند که بر افزایش سرمایه اجتماعی، تقویت حکمرانی قانون‌مند، تأمین امنیت روانی جامعه، رعایت الزامات امنیت ملی، حفظ استقلال کشور و عدم آسیب به سکوهای داخلی تأکید دارند.
این مصوبه، که با حضور سران قوا و اعضای شورای عالی به تصویب رسیده، نه تنها پاسخی به فشارهای اجتماعی برای رفع فیلترینگ است، بلکه تلاشی برای ایجاد تعادل بین حاکمیت سایبری و حقوق کاربران محسوب می‌شود. در این مقاله، به تحلیل دقیق هر شرط می‌پردازیم، چالش‌های اجرایی آن‌ها را بررسی می‌کنیم و پیامدهای احتمالی برای جامعه، اقتصاد و سیاست ایران را ارزیابی می‌نماییم. همچنین، نگاهی به واکنش‌های عمومی و کارشناسی خواهیم انداخت تا تصویری جامع از این سیاست نوظهور ترسیم شود.
آژانس خلاقیت کوانتا