به گزارش پول نیوز ، چابهار در میان تحریم‌ها و دیپلماسی اقتصادی در دنیای پیچیده ژئوپلیتیک امروز، نمادی از قدرت اقتصادی و استراتژیک منطقه به شمار می‌رود. این بندر در جنوب شرقی ایران، در خلیج عمان، یکی از این نقاط کلیدی است که سال‌ها به عنوان دروازه اتصال هند به آسیای مرکزی، افغانستان و حتی روسیه عمل می‌کند و بیش از آنکه یک پروژه اقتصادی خالص باشد درگیر بازی تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران شده است.
در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۵، وزارت امور خارجه هند اعلام کرد که ایالات متحده معافیت تحریم‌های مربوط به چابهار را برای شش ماه دیگر تمدید کرده است. این تمدید، که تا آوریل ۲۰۲۶ ادامه خواهد داشت ظاهراً فرصتی برای شرکت‌های هندی است تا تجهیزات و سرمایه‌های خود را از پروژه خارج کنند، پیش از آنکه در معرض تحریم‌های مستقیم قرار گیرند. اما آیا این واقعاً پایان همکاری هند-ایران است، یا بازی دیپلماتیک؟! در این مقاله از زمینه تاریخی پروژه چابهار، تا تأثیر تحریم‌ها بر تجارت هند-ایران، و در نهایت، پیامدهای این تمدید بر اقتصاد منطقه‌ای برسی خواهیم کرد.
چابهار نه تنها یک بندر بلکه کلیدی برای تنوع‌بخشی به مسیرهای تجاری و کاهش وابستگی هند به رقبایی مانند پاکستان و چین است. پروژه توسعه این بندر ریشه در توافق سه‌جانبه هند، ایران و افغانستان در مه ۲۰۱۶ دارد. این توافق، که به عنوان “توافق چابهار” شناخته می‌شود هدفش ایجاد یک کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی بود تا هند بتواند بدون عبور از پاکستان به افغانستان و آسیای مرکزی دسترسی یابد ایالات متحده در آن زمان در چارچوب سیاست “فشار حداکثری” علیه ایران، معافیت تحریمی صادر کرد تا هند بتواند بدون ترس از تحریم‌ها در توسعه ترمینال شهید بهشتی سرمایه‌گذاری کند. این معافیت، تحت قانون “ایران آزادی و ضد اشاعه” (IFCA) به هند اجازه داد تا بیش از ۸ میلیون تن کالا از طریق چابهار عمدتاً کمک‌های بشردوستانه به افغانستان جابه‌جا کند.
در مه ۲۰۲۴ هند و ایران قراردادی ۱۰ ساله برای عملیات و توسعه بندر توسط شرکت دولتی هند منعقد کردند این قرارداد شامل سرمایه‌گذاری ۱۲۰ میلیون دلاری مستقیم و ۲۵۰ میلیون دلار بدهی برای توسعه زیرساخت‌ها بود. با این حال چابهار با موقعیت استراتژیک خود در نزدیکی پاکستان قرار بود به مسیر تجاری تبدیل شود که ظرفیت جابه‌جایی ۲۰ میلیون تن کالا در سال را داشته باشد. اما در سپتامبر ۲۰۲۵دولت ترامپ (در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش) اعلام کرد که معافیت ۲۰۱۸ را لغو می‌کند .
این تصمیم بخشی از سیاست فشار حداکثری برای انزوای جمهوری اسلامی ایران بود، و شرکت‌های هندی را در آستانه تحریم قرار داد. حالا با تمدید شش‌ماهه هند فرصت دارد تا “خروج نرم” داشته باشد، اما منابع هندی مانند Economic Times گزارش می‌دهند که این تمدید، در واقع فرصتی برای مذاکرات بیشتر است. سخنگوی وزارت خارجه هند «رندیر جیسوال» در کنفرانس خبری ۳۰ اکتبر گفت: “ما معافیت شش‌ماهه‌ای از تحریم‌های آمریکا برای بندر چابهار دریافت کرده‌ایم ما همچنان با ایالات متحده برای نهایی کردن یک توافق تجاری درگیر هستیم.” این نقل قول نشان می‌دهد که هند، چابهار را به عنوان اهرمی برای مذاکرات تجاری گسترده‌تر با واشنگتن می‌بیند. “
چابهار به عنوان موتور تجارت هند-ایران و اتصال منطقه‌ای از منظر اقتصادی چابهار بیش از یک بندر است بخشی از کریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب بین‌المللی (INSTC) است که هند ایران روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را به اروپا متصل می‌کند. این کریدور ۷۲۰۰ کیلومتری، با ترکیب مسیرهای دریایی ریلی و جاده‌ای می‌تواند زمان حمل کالا را تا ۴۰ درصد و هزینه‌ها را تا ۳۰ درصد کاهش دهد. برای هند که صادرکننده عمده غلات دارو و تجهیزات صنعتی است چابهار راهی برای دسترسی به بازارهای غنی از منابع آسیای مرکزی (مانند قزاقستان و ازبکستان) فراهم می‌کند. عمدتاً به دلیل افزایش صادرات نفت ایران به هند (علی‌رغم تحریم‌ها) چابهار نقش کلیدی در این تجارت ایفا کرد است از ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۵ بیش از ۸ میلیون تن کالا از طریق این بندر شامل ۱۰۰ هزار تن گندم به عنوان کمک به افغانستان جابه‌جا شده است.
بیشتر بخوانید: راه‌آهن چابهار؛ دروازه جدید صادرات افغانستان به جهان
چابهار، با کاهش وابستگی به مسیرهای سنتی می‌تواند صادرات هند را در بخش‌های کشاورزی و دارویی تا ۲۰ درصد افزایش دهد. این کریدور، با اتصال به راه‌آهن هرات-مزارشریف در افغانستان دسترسی به ترکمنستان ازبکستان و قرقیزستان را فراهم می‌کند. از نظر اقتصادی می‌تواند تجارت هند با روسیه را از ۵۰ میلیارد دلار فعلی به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار با تمرکز بر مواد معدنی نادر و انرژی برساند در مقابل ابتکار کمربند و جاده (BRI) چین با بندر گوادر پاکستان رقابت می‌کند.
بندرگوادر، با ظرفیت پیش‌بینی‌شده ۴۰۰ میلیون تن در سال، تهدیدی برای چابهار است. اما چابهار، با هزینه کمتر و موقعیت نزدیک‌تر به هند، می‌تواند هندی‌ها را در زنجیره‌های تأمین جهانی (مانند صادرات به اروپا از طریق دریای خزر) رقابتی‌تر کند. محصولات هندی را در بازارهای آسیای مرکزی رقابتی‌تر کند و زمان حمل از ۴۵ روز (از طریق سوئز) به ۲۵ روز کاهش دهد. علاوه بر این چابهار فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنایع جانبی ایجاد می‌کند: از تولید آلومینیوم و اوره در منطقه ویژه اقتصادی چابهار (با ۸ میلیارد دلارسرمایه‌گذاری هندی) تا استخراج معادن آهن حاجی‌گک در افغانستان (۱۱ میلیارد دلار)…
این پروژه‌ها می‌توانند هزاران شغل در ایران ایجاد کند و در عصر تحریم های آمریکا و سیاست های تعرفه ای تعادل دیپلماتیک هند و ریسک‌های اقتصادی تحریم‌های ایالات متحده بزرگ‌ترین چالش اقتصادی چابهار است. با این حال بر اساس لغو معافیت که در سپتامبر ۲۰۲۵ توسط وزارت خارجه آمریکا با استناد به “فشار حداکثری ترامپ” توجیه شد؛ “هر کسی که در عملیات چابهار شرکت کند ممکن است در معرض تحریم قرار گیرد. ” این تصمیم شرکت‌های هندی را وادار به خروج احتمالی کرد که می‌توانست ۳۷۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری را به باد دهد. اما تمدید شش‌ماهه، یک پیروزی دیپلماتیک برای هند است.
منابعی مانند «Reuters» گزارش می‌دهند که این معافیت به هند اجازه می‌دهد تا کمک‌های بشردوستانه به افغانستان (غلات و دارو) را به پاکستان ادامه دهد. از نظر اقتصادی نیز این تمدید می‌تواند تجارت هند با افغانستان که در ۲۰۲۴ حدود یک و نیم میلیارد دلاری را حفظ کند. با این حال اگر تمدید دائمی نشود، هند ممکن است به سمت پرداخت‌های روپیه‌ای (از طریق حساب‌های وسترو در ایران) روی آورد که تجارت را پیچیده‌تر می‌کند. ریسک‌های دیگر شامل تنش‌های منطقه‌ای (مانند حملات حوثی‌ها در دریای سرخ) و رقابت با گوادر است. گزارش Stimson Center هشدار می‌دهد که تحریم‌ها می‌تواند چابهار را به “هجومی علیه فشار اقتصادی آمریکا” برای هند تبدیل کند اما برای ایران هر سرمایه‌گذاری خارجی نجات‌بخش است. تمدید شش‌ماهه، بیش از آنکه “فرصت خروج” باشد، فرصتی برای هند است تا استراتژی اتصال خود را تقویت کند.
با مذاکرات جاری برای توافق تجاری هند-آمریکا، چابهار می‌تواند اهرمی برای تعادل روابط با واشنگتن و تهران باشد. از منظر اقتصادی، ادامه پروژه می‌تواند GDP هند را از طریق صادرات به آسیای مرکزی تا ۵ درصد افزایش دهد، و ایران را به مسیر ترانزیتی با درآمد سالانه ۱ میلیارد دلاری تبدیل کند. همچنین در بلندمدت، موفقیت چابهار بستگی به رفع موانع مالی (مانند تحریم‌های بانکی) و امنیت (همکاری با طالبان در افغانستان) دارد هند باید با شرکای منطقه‌ای مانند ازبکستان (که اخیراً در نشست سه‌جانبه تهران شرکت کرد) هماهنگ شود اگر این تمدید به معافیت دائمی منجر شود، چابهار می‌تواند بخشی از اقتصاد ۵ تریلیون دلاری هند تا ۲۰۳۰ باشد در نهایت این خبر نشان می‌دهد که در اقتصاد جهانی، بنادر مانند چابهار نه تنها مسیرهای تجاری بلکه پلی بین دیپلماسی و توسعه هستند. به نظر می رسد؛ هند، با این تمدید زمان خریده تا ثابت کند که اتصال منطقه‌ای می‌تواند بر تحریم‌ها غلبه کند.
منابع :
گزارش‌های Reuters، Economic Times، و The Hindu (۳۰ اکتبر ۲۰۲۵)
خبرگزاری فرانسه فارسی https://www.rfi.fr/faجهان51030
آژانس خلاقیت کوانتا